Ερευνητική Δημοσιογραφία

Σκοπός του μαθήματος Ερευνητική Δημοσιογραφία είναι να εξοικειωθούν οι καταρτιζόμενοι με πρακτικές και εργαλεία που αξιοποιούνται στην εις βάθος διερεύνηση σημαντικών γεγονότων, που χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερη ειδησεογραφική και δημοσιογραφική αξία. Στόχος του μαθήματος είναι οι καταρτιζόμενοι να μπορούν να περιγράψουν και να ερμηνεύσουν μέσα από μελέτες (case-studies) σημαντικών δημοσιογραφικών αποκαλύψεων (στην Ελλάδα και διεθνώς) μεθόδους αποτελεσματικής κριτικής διερεύνησης και διεισδυτικής δημοσιογραφικής έρευνας πάνω σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων. Παράλληλα, στόχος είναι μέσα από πρωτογενή έρευνα ή αρχειακό υλικό να μπορούν να δημιουργούν ένα καλά δομημένο και ορθά διατυπωμένο κείμενο ερευνητικής δημοσιογραφίας και να διερωτώνται για τα βασικά ηθικά και νομικά ζητήματα που σχετίζονται με τις εις βάθος δημοσιογραφικές έρευνες.

• Ορισμός της ερευνητικής δημοσιογραφίας και οι ιδιαιτερότητές της. Σύντομη ιστορική αναδρομή.
  Θεωρητικές προσεγγίσεις του όρου.
• Οι διαφορές μεταξύ “συμβατικής/κοινής” δημοσιογραφικής έρευνας και ερευνητικής δημοσιογραφίας ως προς τους τρόπους διερεύνησης ενός θέματος, τις σχέσεις με τις πηγές, τα αποτελέσματα της έρευνας.
• Η αποστολή της ερευνητικής δημοσιογραφίας και οι βασικοί κανόνες που πρέπει να τηρούνται από τους εμπλεκόμενους σε αυτήν δημοσιογράφους. Οι μύθοι γύρω από την ερευνητική δημοσιογραφία.

Η ερευνητική δημοσιογραφία στην πράξη:

• Τα βήματα εργασίας ενός ερευνητή-δημοσιογράφου. Το πεδίο εφαρμογής της ερευνητικής δημοσιογραφίας και οι περιορισμοί. Τα νομικά, δεοντολογικά ζητήματα, τα θέματα ασφάλειας, τα (ηθικά) διλήμματα που τίθενται για τους δημοσιογράφους.
• Τα προσόντα και οι δεξιότητες που χρειάζεται ένας ρεπόρτερ της ερευνητικής δημοσιογραφίας (π.χ. η οξυδέρκεια, το ανήσυχο βλέμμα, η διεισδυτικότητα στην έρευνα και προσέγγιση των θεμάτων, η τόλμη κ.ά.). Χαρακτηριστικά παραδείγματα Ελλήνων και ξένων δημοσιογράφων με σημαντικό έργο στο πεδίο της ερευνητικής δημοσιογραφίας.

• Τα κριτήρια επιλογής θεμάτων που αξίζουν εις βάθος διερεύνηση από μέρους του δημοσιογράφου. Η χρήση υποθέσεων ως πυρήνας της ερευνητικής δημοσιογραφίας. Τρόποι έρευνας: Επινοήσεις και τακτικές για να «βγει» η είδηση.
• Προγραμματισμός της έρευνας: Διερεύνηση δεδομένων (data) και ανεύρεση πηγών. Οι πρωτογενείς και
  δευτερογενείς πηγές, η αξιοποίηση εξειδικευμένων πηγών. Η προστασία των πηγών και του δημοσιογράφου. Οι τακτικές του δημοσιογράφου στο πλαίσιο των συνεντεύξεων.
  Οργάνωση του υλικού της έρευνας και ο καθορισμός της αφηγηματικής δομής. Η σημασία του στιλ γραφής. Η διαδικασία του ποιοτικού ελέγχου των δεδομένων / των πληροφοριών πριν τη δημοσίευση.

• Η ερευνητική δημοσιογραφία στον Τύπο: ανάλυση παραδειγμάτων σημαντικών αποκαλύψεων που έχουν γράψει ιστορία στη δημοσιογραφία (στην Ελλάδα και διεθνώς).
• Η ερευνητική δημοσιογραφία στην τηλεόραση: παρουσίαση και ανάλυση τηλεοπτικών εκπομπών
  δημοσιογραφικής έρευνας. Τηλεοπτικές δημοσιογραφικές αποκαλύψεις που έχουν σημαδέψει την τηλεοπτική δημοσιογραφία (στην Ελλάδα και διεθνώς).
• Συζήτηση και κριτική ανάλυση σημαντικών υποθέσεων ερευνητικής δημοσιογραφίας που έγραψαν ιστορία (στην Ελλάδα και διεθνώς) μέσα από την προβολή οπτικοακουστικού υλικού. Ενδεικτικές περιπτώσεις προς μελέτη: Watergate, Spotlight Team, Panama Papers, το σκάνδαλο Λουίνσκι -Κλίντον, η υπόθεση Μπερλουσκόνι, η λίστα Λαγκάρντ.

Η παρακμή της ερευνητικής δημοσιογραφίας στο σημερινό δημοσιογραφικό πεδίο:

• Υποτιθέμενες δημοσιογραφικές «έρευνες», οι κίνδυνοι για το κοινό, αλλά και για την αξιοπιστία των Μέσων ενημέρωσης. Η εξονυχιστική «έρευνα» ασήμαντων περιπτώσεων, οι οποίες αναδεικνύονται ως σημαντικές, αποπροσανατολίζοντας τους πολίτες (μελέτες περίπτωσης). Η εμφανιζόμενη ως δημοσιογραφική «έρευνα», η οποία παράγει κινδυνολογίες, εμπεδώνει στερεότυπα και προκαταλήψεις και παράγει ψευδείς ειδήσεις (fake news).
• Τα σύγχρονα τεχνολογικά εργαλεία που είναι διαθέσιμα για τον ερευνητή-δημοσιογράφο: Οι μηχανές αναζήτησης, τα εργαλεία του Web 2.0.

• Η ερευνητική δημοσιογραφία στην εποχή της πληθώρας δεδομένων (big data): Εννοιολογική προσέγγιση της δημοσιογραφίας των δεδομένων (data journalism) και η αξιοποίηση των δεδομένων από τους δημοσιογραφικούς οργανισμούς. Μελέτες περίπτωσης δημοσιογραφίας δεδομένων.
• Το φαινόμενο του οργανισμού Wikileaks και οι νέες τάσεις της ερευνητικής δημοσιογραφίας στην εποχή του διαδικτύου